Παρασκευή 5 Δεκεμβρίου 2014

Ο ΤΑΠΕΙΝΟΣ ΡΩΜΑΝΟΣ

Αγαπητοί μου αδελφοί και φίλοι
χαίρεται.

Πολύς λόγος γίνεται τελευταία, για το Ρωμανό ευχόμαστε εκ βάθους καρδίας να πάρει ένα αίσιο τέλος αυτή η περιπέτεια της υγείας του.
Σήμερα θα κάνουμε λόγο και εμείς για το Ρωμανό, αλλά για το Ρωμανό το Μελωδό δημοσιεύουμε, κείμενο του κυρίου Παύλου Φουρνογεράκη. για τη ζωή και το έργο, αλλά και για τον ύμνο της γεννήσεώς.

με το υγεία στην Αγία Εορτή των Χριστουγγένων\



Γόρτυνα 05/12/2014

Πατήρ Δημήτριος.


Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης
«Η παρθένος σήµερον τον υπερούσιον τίκτει,
Και η γη το σπήλαιον τω απροσίτω προσάγει.
Άγγελοι µετά ποιµένων δοξολογούσι,
Μάγοι δε µετά αστέρος οδοιπορούσι.
∆ι' ηµάς γαρ εγεννήθη
Παιδίον νέον, ο προ αιώνων θεός»
(Ταπεινός Ρωµανός)

Ένα αξιόλογο δείγµα ποιητικής δηµιουργίας του σημαντικότερου και πολυγραφότερου ίσως υμνογράφου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, του Ρωμανού του Μελωδού, αποτελεί ο Ύμνος που απευθύνεται στη γέννηση του Χριστού.

Σύμφωνα µε τις πληροφορίες που µας δίνει το Συναξάριό του ο Ρωμανός γεννήθηκε στην Έμμεσα (σημερινή Χομς) της Συρίας στα τέλη του 5ου αιώνα, εποχή της μαχόμενης Ορθοδοξίας. Η στιβαρή ελληνική του μόρφωση δεν αποκλείει να υπήρξε τρόφιμος της ονομαστής Σοφιστικής Σχολής της Βηρυτού. Η κλίση του ήταν βέβαια προς την Εκκλησία και υπηρέτησε ως διάκονος στον κεντρικό ναό της Αναστάσεως, ενώ αργότερα έφτασε στη βασιλίδα των πόλεων (Κων/πολη) προς ολοκλήρωση της πορείας του. Τούτο έγινε στα χρόνια της βασιλείας Αναστασίου Α' (491-518).

Ο Ρωµανός διέµεινε στη Μονή της Θεοτόκου εν τοις Κύρου. Εκεί λειτουργούσε και συνέθετε µε πάθος το πλήθος των ύµνων του μέχρι την κοίµησή του και την ταφή του. Φαίνεται, ότι εκεί βρήκε το ιδεώδες περιβάλλον για την ανάπτυξή του, και προφανώς καλούς αποδέκτες για το έργο του, αν κρίνουµε από τη φήμη του και φυσικά από τις παραγγελίες που πρέπει να δεχόταν από μοναστήρια και ναούς για τη σύνθεση των «ύμνων».

Στο Ρωμανό αποδίδονται χίλια κοντάκια (ύμνοι) και µάλλον είναι συμβατικός αριθμός που δείχνει το μεγάλο όγκο της ποιητικής δημιουργίας του. Σήμερα του αποδίδονται γύρω στα 85, κατά προσέγγιση πλήρη ή αρκετά ολοκληρωμένα, κοντάκια.

Ο Ρωμανός άνθησε σε εποχή δόξας και μεγαλείου. Στο θρόνο ηγεμόνευε ο Ιουστινιανός και η αυτοκρατορία βρίσκεται στη φάση της πολυδύναμης ανάπτυξης. Εδαφική εξάπλωση και οικονομική ακμή, θεσμική συγκρότηση και νομοθετική στερεότητα, θεολογική ανασύνταξη, μνημειώδη κτίσματα, ψηφιδωτά, τοιχογραφίες µια εποχή προς την οποία έπρεπε να αντιστοιχεί ένας μεγαλόπνοος ποιητής.

Ήταν ο «Ελληνοσύρος µάγος» όπως δικαιολογημένα τον χαρακτήρισε ο Ελύτης. Έλληνας στη γλώσσα που ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της στιγμής.

Το βάθος της ψυχής και το ταλέντο του, ενισχυμένο από το θεολογικό του εύρος, μαζί µε την άνεση, τα ερεθίσματα και την αποδοχή της εποχής, τον έκαναν ικανό να προχωρήσει τον ύμνο πέρα από το σημείο που τον είχαν αφήσει οι παλαιότεροι. Το έκανε µε μαστοριά και τον οδήγησε στη µορφική τελειότητα κι εκλέπτυνση, του προσέδωσε περισσότερη χάρη και πλαστικότητα. Έγραψε και στοχάστηκε ελληνικά, οδήγησε τη γλώσσα σε στιγμές μοναδικού κάλλους ως κύριος εκφραστής του κέντρου του βυζαντινού πολιτισμού.

Ο λόγος του Ρωμανού είναι μυρωδάτος κι ερωτικός. Η θέρμη της ανάσας του αποτελεί δόλωµα µε το οποίο συλλαμβάνει τη λαϊκή ψυχή του θείου στοιχείου. Οι Άγιοι παρουσιάζονται ως άνθρωποι µε αισθήματα και εντάσσονται στη ζωή µε γήινο πραγματισµό. Καθώς η χριστιανική σκέψη κινείται έντονα στο χώρο των προσώπων (σύμφωνα µε το Γ. Φλωρόφσκι) και η ποίηση χρησιµοποιεί λέξεις, είναι φυσικό να θεωρήσουµε ότι Ρωμανός χρησιμοποιεί τις λέξεις σαν να είναι πρόσωπα.

Η φυσικότητα, η αμεσότητα, η χάρη της επικοινωνίας προσφέρονται µέσω της φυσικότητας των θεατρικών δρωμένων. Ο Ρωμανός αναλύει εικονοληπτικά τα θεολογικά του διδάγματα χωρίς να καταφεύγει στο δογματισμό.

Η θεολογία διατυπώνεται ποιητικά, γίνεται υψηλή θεολογική λειτουργία, καθώς η ποίηση υπερέχει του άκαµπτου δογµατικού λόγου. Η σταθερή του προσήλωση στην Ιερή Παράδοση και το πνεύµα των Γραφών δεν τον εµποδίζει να δανείζεται συµπληρωµατικά στοιχεία από τα Απόκρυφα Ευαγγέλια και να προεκτείνει τα επεισόδια µε φανταστικούς διαλόγους. Τα πρόσωπα του Ρωµανού (ακόµα και ο Άδης) πάλλονται από µια εσωτερική θέρµη και µιαν οικειότητα που εγγίζει την ουσία του «φιλανθρώπου» στοιχείου, όπως το ενσαρκώνει ο Χριστός.

Η παράδοση θέλει το Ρωμανό θεόπνευστο. Όπως η Αθηνά βγαίνει µε τ' άρματά της από το κεφάλι του πατέρα της έτσι και ο Ρωμανός καταπίνει τόμο χάρτου και η θεία έμπνευση εισέρχεται στο σώμα του ποιητή… Με άλλα λόγια ο Ρωμανός γεννήθηκε Ποιητής, ετάχθη να ακολουθήσει το δρόμο της υμνογραφικής δημιουργίας.

Ο περίφηµος ύµνος των Χριστουγέννων «Η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει» που οροθετεί την ποιητική έκφραση του Ρωμανού (δεν μπορεί να είναι πρωτόλειος) είναι ο πλέον μακροχρόνιος μέσα στους αιώνες. Ο ύμνος δεν προοριζόταν για ανάγνωση αλλά για ψαλμωδία. Χάρη στη σύζευξη του λόγου µε τον ήχο αποκτούσε ο ύμνος την πραγματική σημασία και την υπόστασή του.

Η σχέση του υμνωδού µε το εκκλησίασµα ήτανε μυστική, γινόταν το γλυκύφθογγο όργανο που εξέφραζε τα αισθήματα των πιστών. Ο ύμνος των Χριστουγέννων ανήκει στα δεσποτικά και θεομητορικά κοντάκια, είναι ιδιόμελο και ψάλλεται σε ήχο πλάγιο β'.

Η γλώσσα του ποιητή µε την καθαρότητα του λόγου, τη διαύγεια των αισθήσεων και των αισθημάτων, μένει πιστή στο πλαίσιο της λειτουργικής παράδοσης της εποχής του και προσπαθεί να γίνει όσο μπορεί περισσότερο κατανοητή από τους πιστούς προς τους οποίους απευθύνεται.

Στο Ρωµανό απονεµήθηκε η ύψιστη τιµή. Το Πατριαρχείο τον συγκατέλεξε ανάµεσα στους αγίους της Εκκλησίας και η µνηµη του τελείται την 1η Οκτωβρίου. Μια υμνογραφία όμως του 6ου αιώνα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ημερών µας, τις λατρευτικές και τις θεολογικές.

Σήµερα γίνονται φιλότιμες προσπάθειες µετάφρασης των ύµνων. Η ουσία της µετάφρασης είναι να µεταφέρει σε µια άλλη γλώσσα τους ρυθµούς, τη λεκτική ακρίβεια, τις εσωτερικές ροές και τις εντάσεις του κειµένου. Όλα αυτά όµως έχουν εξαιρετική δυσκολία.

Παραθέτουμε εδώ μια μεταφραστική προσπάθεια του προοιμίου του Ύµνου των Χριστουγέννων από τον Αρχιµαντρίτη Ανανία Κουστένη:

Η Παναγία σήµερα στον κόσµο φέρνει ως άνθρωπο τον
Άκτιστο Θεό,
Και η γη το Σπήλαιο στον Απροσπέλαστο παρέχει.
Άγγελοι µε τους βοσκούς δοξολογούνε
Και μάγοι έρχονται στο δρόμο µε τ΄ αστέρι.
Αφού προς χάρη µας γεννήθηκε
Νέο Παιδί, ο ‘Άχρονος Θεός.

Είναι γεγονός ότι κάθε εποχή έχει τα δικά της ταλέντα που πρέπει να αξιοποιούνται. Υπάρχουν και σήμερα αξιόλογοι υμνογράφοι που πιθανόν να μπορούν να ανταποκριθούν σε ένα αντίστοιχο κάλεσμα µε εκείνο που έγινε στο Ρωμανό το Μελωδό.

Ας ευχηθούμε η Ορθόδοξη Εκκλησία µας να αντιληφθεί ότι αυτό αποτελεί επείγουσα αναγκαιότητα για έναν σύγχρονο τρόπο λατρείας και προσευχής έτσι ώστε να μην καταντήσει ο χώρος των εκκλησιών αυτό που είχε στηλιτεύσει ο ιερός Χρυσόστοµος «ως θέατρον προς τέρψιν» και μάλιστα των ολίγων.

Βιβλιογραφία:
(1). Ρωµανού του Μελωδού τρεις Ύμνοι, εισαγωγή και μετάφραση Κυρ. Χαραλαμπίδης, εκδ. Άγρα 1997,
(2).Ρωμανού Μελωδού Ύµνοι εκδ. Χ Μπούρας 2000

Καλά Χριστούγεννα!
Ζάκυνθος 15-12-2009
Παύλος Φουρνογεράκης

πηγή: Αέναη επΑνάσταση